ضرورت راه اندازی نظام ارجاعات ملی، رویکرد یکسان نگری دانشگاه را از ماموریتهایش دور می نماید - دانلود باران

به گزارش دانلود باران، دبیر اتاق فکر سیاست گذاری علم وزارت علوم با تاکید بر ضرورت فعال سازی نظام ارجاعات ملی برای مقالات پژوهشی، گفت: گام ابتدایی نظام ارجاع دهی برداشته شده، استانداردهای شکلی تغییر نموده و کدهای مربوط به مقالات هم در دست انجام است، حالا باید وارد فضای محتوایی شویم. اگر این اتفاق نیفتد، نباید انتظار داشت که به سمت بهبود برویم.

دکتر رضا نقی زاده در گفت وگو با دانلود باران، در خصوص شیوه ارزیابی مقالات و نشریات علمی گفت: در تمام جهان برای این که یک نشریه بتواند وارد پایگاه های معتبر بین المللی مثل Scopus و یا WOS گردد، یک سری الزامات اولیه وجود دارد. این الزامات تنها برای شروع کار است و نحوه رعایت این الزامات نیز به وسیله ارزیابی های دوره ای، انجام می گردد.

وی اضافه کرد: موضوع اصلی این است که بعد از این که تعدادی از شماره های یک نشریه علمی چاپ شد، نشریات علمی وارد یک رقابت علمی با یکدیگر می شوند. این رقابت نه بر اساس استانداردهای شکلی، بلکه براساس استانداردهای محتوایی است.

نقی زاده در خصوص اهمیت استانداردهای محتوایی گفت: این استانداردهای محتوایی بر اساس تعداد ارجاعاتی است که به مقالات نشریه و یا خود نشریه داده می گردد و بر همین اساس نشریات در دسته بندی Q1، Q2 و ... قرار می گیرند. بر اساس این رقابت محتوایی، آن هایی که بتوانند ارجاعات بیشتری بگیرند و جامعه علمی اعتبار بالاتری به آن ها بدهد، در رده های بالاتری قرار می گیرند.

ارزیابی نشریات علمی لازم است؛ ولی کافی نیست

وی در خصوص شیوه ارزیابی نشریات علمی در ایران بیان کرد: باید توجه داشته باشیم که کوشش های خوب و ارزشمندی اجرا شده است و گام های ابتدایی این جهت برداشته شده است. در دو سال اخیر و در ارزیابی های نو، استانداردهای شکلی اعمال شده و این استانداردهای شکلی معیار دسته بندی نشریات بوده است.

پژوهشگر سیاست گذاری علم و فناوری با بیان این که اقدامات اجرا شده، به تنهایی کافی نیستند، ادامه داد: اگر ما در همین مرحله بمانیم، این سازوکار در آینده مشکل ساز خواهد شد و افراد برای این که نشریه شان رتبه الف، ب، ج و... را کسب کند، بیشتر از این که از نظر محتوایی رقابت نمایند، در فضای شکلی رقابت می نمایند. برای مثال اگر گفته گردد به استادتمام و دانشیار برای نشریه احتیاج است، استادتمام ها و دانشیارهای نشریه را صرفا تقویت می نمایند و رتبه نشریه بالا می رود ولی لزوما به مساله محتوا توجه نمی گردد.

وی با تاکید بر این موضوع که ما حتماً به استانداردها و معیارهای شکلی که الان تدوین شده، احتیاج داریم و باید این ها انجام شوند، ولی این ها کافی نیستند؛ یادآور شد: ما به طور حتم، باید نظام ارجاعات ملی خود را فعال کنیم و قرار بود یک بخشی از این کار در ISC انجام گردد.

ضرورت راه اندازی نظام ارجاعات ملی و توجه به شاخص های محتوایی مقالات

نقی زاده ضمن تشریح این نظام ارجاع، گفت: برای این کار ما احتیاج داریم که مانند همه جهان، برای هر مقاله یک کد منحصر به فرد اختصاص بدهیم. در جهان این کد DOI نام دارد و در ایران نیز معاونت پژوهشی از سال گذشته شروع به دادن چنین کدی به مقاله ها نموده است.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، تاکید نمود: برای این که بتوانیم به اهدافی که داریم، برسیم؛ باید نه تنها به مقالاتی که الان تهیه می شوند، بلکه به مقالات گذشته و سال های قبل نیز این کد را اختصاص بدهیم و باید برای نشریات این الزام را قرار دهیم که به تمام نشریات 10 سال گذشته، این کد را اختصاص دهند. با رعایت این موارد، شرایط ما مانند بقیه جهان می گردد.

وی شرح داد: به طور عمده تمام منابع یک مقاله پذیرش شده، کد DOI دارند و می توان بر اساس این کدها و با سازوکارهای نرم افزاری، نظام ارجاع دهی آن را دید. حال اگر یک مقاله در یک نشریه داخلی چاپ می گردد، ارزش آن مقاله بر اساس نوع مقاله (علمی ترویجی یا علمی پژوهشی و ...) سنجیده نمی گردد؛ بلکه ارجاعات آن ارزش مقاله را نشان می دهد. پس ما باید یک اچ ایندکس داخلی داشته باشیم و بر اساس آن تعیین گردد که کدام استاد مقاله مورد توجه داشته و جامعه علمی به آن استناد نموده اند و مقالات کدام استاد ارزش زیادی نداشته است.

دبیر اتاق فکر سیاست گذاری علم وزارت علوم به لزوم توجه به معیارهای محتوایی تاکید نمود و گفت: گام ابتدایی نظام ارجاع دهی برداشته شده، استانداردهای شکلی تغییر نموده و کدهای مربوط به مقالات هم در دست انجام است، حالا باید وارد فضای محتوایی شویم. اگر این اتفاق نیفتد، همین اتفاقاتی که الان در نشریات علمی پژوهشی روی داده، ادامه خواهد یافت و نباید انتظار داشت که به سمت بهبود برویم.

وی در پاسخ به این سوال که آیا کمی دیر به سمت الزامات محتوایی نشریات نرفتیم؟ بیان کرد: حتماً کمی دیر شده است. الان باید خود نشریات پژوهشی را مجبور کنیم که حداقل به مقالات یک دهه پیش خود و تمام رفرنس های مقالات کد بدهند. تا الان این کار را انجام نداده ایم؛ ولی ماهی را هر وقت از آب بگیریم، تازه است!

چرا در ایران نهادهایی مثل نیچر و ساینس و ... نداریم؟

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در پاسخ به سوالی در خصوص این که چرا در ایران نهادهایی مثل نیچر، ساینس، الزویر و ... نداریم؛ گفت: ما در وزارت علوم به خصوص در دوره فعلی، باید راه اندازی حداقل یک پایگاه معتبر علمی مثل ساینس دایرکت را یکی از سیاست های اصلی مان قرار دهیم که در محتوا کار نمایند.

وی اضافه کرد: البته پایگاه زیاد داریم؛ پایگاه سرانجام نامه ها را در ایرانداک داریم، پایگاه مقالات را در SID داریم، ISC و ...؛ ولی هیچ یک از آن ها در محتوا وارد نشدند. یک میزان ISC در این موضوع وارد شده؛ ولی هنوز خیلی فاصله دارد تا به نتیجه برسد و یک چیز باکیفیت به دست برسد.

نقی زاده ادامه داد: این موضوع حتما باید انجام گردد؛ من به صورت شفاف می گویم این موضوع یکی از رمزهای تحول آموزش عالی کشور است و باید به آن توجه گردد.

چرا جامعه علمی ما از نظر ارجاع و نقد مقالات، پویا نیست؟

دبیر اتاق فکر سیاست گذاری علم وزارت علوم در پاسخ به سوالی در خصوص چرایی نبود پویایی در جامعه علمی از نظر ارجاع و نقد مقالات، شرح داد: الان در سطح بین المللی، برای آنالیز عملکرد یک پژوهشگر، مقالات، اچ ایندکس و ... او را آنالیز می نمایند و یک رقابت محتوایی بر سر آن وجود دارد. چرا می گویند کوشش کنید مقالات به Q1 برسند؟، چون مقالات Q1 معتبرتر هستند و افراد بیشتری به آن ارجاع می دهند. الان در سیستم ما واقعاً هیچ تفاوتی بین این که مقاله را در نشریه ای چاپ کنید که خواننده زیاد دارد و نشریه ای که خواننده کمی دارد، وجود ندارد. به همین علت محتوای نشریات هم تحت تاثیر قرار می گیرند.

وی اضافه کرد: واقعیت این است که بسیاری از پژوهشگران ما ترجیح می دهند، مقالاتشان در نشریات خارجی منتشر گردد. چون مقالاتشان در نشریات خارجی بیشتر دیده می گردد؛ چیزی که مهم است، این است که مقاله در نهایت چقدر ارجاع می خورد.

نقی زاده در خصوص عدم آموزش روش پژوهش و نگارش تحقیق علمی در نظام آموزشی کشور، گفت: ما در این خصوص مشکل داریم؛ ولی مسأله مقاله که نیست، مقاله خروجی یک پژوهش است. اگر پژوهش با کیفیت باشد، مقاله هم با کیفیت است. اگر پژوهش بی کیفیت باشد، مقاله هم بی کیفیت می گردد. پس برای حل این مسئله باید به پروژه های پژوهشی پرداخته گردد، نه به مسئله مقاله. باید آنالیز کرد که پروژه های تحقیقاتی در کشور با چه کیفیتی انجام می گردد.

وی درباره نشریات نامعتبر، گفت: الحمدالله به خصوص در ارزیابی های سال های اخیر، این موضوع خیلی کم شده است. نمی گویم که به صفر رسیده، ممکن است در ارزیابی های وزارت خانه در رتبه های ج و د این نشریات وجود داشته باشند؛ ولی در الف و ب تقریبا نداریم. این نظارت ساختاری بهتر شده؛ ولی راه چاره کاهش این مقالات، تقویت رقابت محتوایی است. تا موقعی که رقابت فقط به صورت شکل باشد و در محتوا نباشد، این داستان ادامه دارد.

مقالات نامعتبر در چه بستری به وجود می آیند؟

وی ضمن انتقاد به تاکید بیش از حد به موضوع مقاله، توضیح داد: باید ضمن رقابت محتوایی، مسائل مربوط به تاکید بیش از حد به موضوع مقاله، به جای اصالت به خود پژوهش نیز اصلاح گردد. من نمی گویم مقاله را حذف کنیم؛ می گویم این توجه افراطی را اصلاح کنیم. ما الان ساختاری داریم که فقط در آن مقاله اهمیت دارد و این باید اصلاح گردد.

نقی زاده در پاسخ به این سوال که آیا رویکردی برای اصلاح توجه افراطی به مقاله در وزارت علوم وجود دارد، یا خیر، گفت: در آیین نامه ها مانند آیین نامه ارتقای اعضای هیئت علمی با توجه به مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، این موضوع وجود دارد و ما موظف هستیم که آن را اجرا کنیم.

وی با بیان این که مشکل از جایی شروع می گردد که ما راه های ساده را انتخاب می کنیم، ادامه داد: موضوع مقاله در همه جهان دارای اهمیت است. این موضوع بسیار مهمی است و ما باید روی تمام دستاوردهایی که تا الان داشتیم، بایستیم و روی آن تاکید کنیم و کوشش کنیم مقالاتمان از این عدد هم بیشتر گردد؛ ولی باید از آفات آن نیز جلوگیری کنیم: آفاتی مثل تک بعدی بودن.

رویکرد یکسان نگری دانشگاه ها را از ماموریت هایشان دور می نماید

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور توضیح داد: استاد دانشگاه تهران و استاد دانشگاه شریف، حتماً باید مقاله چاپ نمایند؛ چون این دانشگاه ها، دانشگاه های بین المللی هستند. نمی گردد این ها حرفی بزنند ولی جهان نشنود؛ ولی آیا همه دانشگاه ها باید مثل دانشگاه تهران و دانشگاه شریف شوند؟ مسئله ای که ما در نظام آموزش عالی با آن روبرو هستیم، بحث یکسان سازی است. ما می خواهیم تمام دانشگاه ها از دانشگاه غیر دولتی مثل دانشگاه آزاد و پیغام نور و فنی حرفه ای و علمی کاربردی تا دانشگاه سراسری، همه یک شکل شوند.

وی با انتقاد از رویکرد یکسان نگری، ادامه داد: به همین دلیل آیین نامه ارتقای همه دانشگاه ها یک شکل است! توجهی نیست که اصلاً رسالت یک دانشگاه آموزش و رسالت دانشگاه دیگر پژوهش است؛ این ها چه ربطی به هم دارند!؟ ما می خواهیم همه دانشگاه ها را یک شکل کنیم. وقتی یک شکل شدند، رشته های تحصیلی همه دانشگاه ها نیز یک شکل می شوند، محتوای آن ها هم یکسان می گردد. مثلاً رشته کشاورزی هم در شمال وجود دارد و هم در جنوب! محتوا یکی، هدف هم یکی! اصلاً کشاورزی شمال کشور چه ربطی به کشاورزی جنوب کشور دارد!؟ یکی محیط خشک و یکی محیط مرطوب دارد! این ها ربطی به هم ندارند و محتوای هر یک بر اساس شرایط، باید متفاوت باشد.

دبیر اتاق فکر سیاست گذاری علم وزارت علوم راه چاره این مشکل را هدفمند کردن فعالیت های دانشگاه ها دانست و گفت: برای حل این مشکل، باید توجه کنیم یک سری از دانشگاه ها آموزشی هستند، به همین دلیل عمده فعالیت ها و کوشش های اساتید و اعضای هیئت علمی باید معطوف به آموزش باشد. لزومی هم ندارد که همه اساتید، استاد تمام باشند. عملکرد عمده آن ها باید در بخش آموزش باشد. ولی وقتی موضوع یک دانشگاه پژوهش و فناوری است، باید پژوهش در اولویت باشد. وقتی موضوع یک دانشگاه مهارتی است، باید مهارت مهم باشد و باتوجه به این تفاوت ها آیین نامه های ارتقا نیز باید سازوکارهای متفاوت داشته باشند.

وی با بیان این که سازوکار فعلی هیچ تفاوتی بین استاد در یک دانشگاه شمال کشور و جنوب کشور قائل نیست، اظهار کرد: بعد ما می گوییم که چرا استاد به ماموریت نمی پردازد!؟ مگر ارزیابی استاد بر اساس ماموریت دانشگاه انجام می گردد که استاد به ماموریت بپردازد!؟ استاد بر اساس آیین نامه ای که برای همه یکسان است، ارزیابی می گردد و در نهایت هیچ کس از استادی که بر اساس ماموریت فعالیت می نماید، تشکر نمی نماید. هیئت ممیزه ارتقا تنها می گوید: شما بر اساس شاخص ها مقاله و... داری یا نه!؟

نظام آموزش عالی ما با منابعی که در اختیار دارد، از کارآمدترین نظام هاست

نقی زاده در پاسخ به این سوال که چرا از ابتدا و پیش از شروع جهت، به این مسائل توجه نمی گردد و بعد از در پیش گرفتن یک رویکرد، در میانه راه متوجه مسائل می شویم؟، بیان کرد: واقعیت این است که ما پیشرفت خیلی خوبی داشتیم، اگر پنج نقطه ضعف داریم، 50 نقطه قوت هم وجود دارد. کل سیستم آموزش عالی با این منابع و بودجه ای که در اختیار دارد، جزو کارآمدترین نظام های آموزش عالی بوده است. اگر بخواهیم از بین بخش های مختلف کشور، یک بخش در تراز بین المللی نام ببریم، همین دانشگاه ها هستند.

وی اضافه کرد: وقتی دانشجوی ما در دوره فوق لیسانس فارغ التحصیل می گردد، به راحتی در دوره دکترای برترین دانشگاه های جهان، پذیرفته می گردد، چون استاندارد ما استاندارد جهانست! استادها و مقالات ما همین طور هستند. اشکالاتی هم که می گوییم وجود دارد، اشکالاتی است که باید به سمت بهبود حرکت کنیم. بله؛ در بعضی از بخش هایی که تجربه نداریم، اشتباه می کنیم؛ ولی می توانیم آن مسائل را حل کنیم و باید هم حل کنیم. مسأله این است که اشکال را بپذیریم و برای آن راه چاره علمی پیدا کنیم و آن راه چاره علمی را پیدا کنیم.

باید با سازوکار علمی به تشویق جامعه علمی پرداخت

دبیر اتاق فکر سیاست گذاری علم وزارت علوم در پاسخ به این سوال که چرا نشریات علمی به عنوان یک رسانه، اصلاً توجهی به مخاطب و جذب مخاطب ندارند، گفت: در نشریات علمی مخاطب، اعضای هیئت علمی، دانشجویان و پژوهشگران هستند، وقتی در یک ژورنال اصلاً به این موضوع توجه نمی گردد که ارجاعات به مقالات 10 تا باشد و یا 100 تا؛ پس به ظواهر هم توجه نمی گردد. اصل موضوع محتواست که توجه کافی باید به آن گردد.

وی با بیان این که سازوکار تشویق در جامعه علمی برای مثال به صورت ایمپکت فاکتور نشریه، اچ ایندکس محقق و از این موارد است و باید بر اساس این سازوکارها به تشویق مقاله پرداخت، بیان کرد: باید با راه اندازی سامانه های معتبر علمی به این موضوع بپردازیم.

دبیر اتاق فکر سیاست گذاری علم وزارت علوم در پاسخ به این که چرا بعضی مجلات فقط به زبان انگلیسی منتشر می شوند و ارتباطشان با دانشجویان مقاطع تحصیلی پایین تر که در زبان انگلیسی قوی نیستند، حذف می گردد، گفت: من این حرف را قبول ندارم، دانشجویی که در پی مقاله باکیفیت و ژورنال باکیفیت است، زبان انگلیسی هم بلد است و این نشریات مخاطب خود را دارند و در سطح بین المللی هم دیده می شوند. البته می توانند ابتکار عمل هایی هم برای مخاطبی که لزوما زبان انگیسی خوبی ندارد، به کار گیرند.

وی در سرانجام به این نکته اشاره نمود: وقتی نشریه ای در فضایی مثل اسکوپوس و ... منتشر می گردد، باید به زبان انگلیسی باشد؛ چون مخاطب بین المللی دارد و در سطح بین المللی منتشر می گردد. نگرانی آن جا است که مقاله ای در سطح کشور، چاپ می گردد، بین المللی هم نشده ولی آن را کسی نمی خواند!